1-

در عالم انسانی، وقتی تعدادی زیاد انسان در جایی جمع شده باشند، برای خطاب قرار دادن  آنها، به تک تک آنها اشاره نمی کنیم و نمی گوییم فلانی و فلانی و فلانی و ........ و فلانی.

بلکه همه اینها را زیر چتر واحدی بنام اجتماع، جمع حاضر، گروه یا امثالهم قرار می دهیم تا خطاب قرار دادن آنها امکان پذیر شود.

همچنین است برای سایر مفاهیم. مثلا کارمندان، فقرا، اغنیا و غیره. به این کلمات، مفاهیم انتزاعی هم می گویند. یعنی به خودی خود وجود ندارند و وابسته به عناصری است که از جمع بندی آنها، آن کلمات انتزاعی را خلق کرده ایم.

2-

این نوع جمع بندی ها، اگرچه اجتناب ناپذیر است و نمیتوان از آن پرهیز کرد ولی اگر به این نکته توجه نشود که ما فقط از باب تنگنای زبانی، ناچار به خلق آن مفاهیم شده ایم، آنگاه پیامدهای خطا آلودی بهمراه دارد.

اولین خطا این است که ممکن است تنوع و تکثر و تفاوت های فردی آن اجزا را فراموش کنیم و وقتی به یک گروه نگاه می کنیم و برای آنها لفظ "انسانها" را بکار می بریم، به این خطای ذهنی مبتلا شویم که گویی تک تک افرادی که زیر مجموعه این لفظ هستند، با هم یکسان اند و حکم یکی را به دیگری بدهیم.

این خطا البته در روان شناسی اجتماعی مورد توجه بوده است. بدین شکل که افراد، وقتی خودشان در گروه "الف" باشند، متوجه تفاوت افراد درون گروه خود هستند اما وقتی به گروه "ب" نگاه می کنند، تمایل به یکسان دیدن اعضای گروه "ب" دارند. مثلا می گوییم پیروان فلان دین،  همگی ملعون اند ولی پیروان دین ما، دارای فرقه های مختلفی هستند که برخی خوب هستند و برخی بد. بهمین دلیل اگر کسی کل پیروان را مورد حمله قرار داد، فورا گفته می شود که شما نباید بر اساس رفتار یک فرقه، همه را زیر سوال ببرید.

این سخن، البته درست است. ولی ایرادش این است که عموما چنین نگاهی را به گروه های دیگر ندارند. خطای ذهنی انسانها باعث می شود که در پیروان دیگر ادیان، همه را سر و ته یک کرباس ببینیم ولی خصوص دین خود، به این تنوع توجه داشته باشیم.

3-

از پیامدهای منفی این خطای ذهنی این است که وقتی تفاوت ها دیده نشود، قضاوت خطا و ناعادلانه درباره برخی از اعضای آن گروه خواهیم داشت.

دنیای ما، دنیای تفاوت هاست. با خط کش هم نمی توانید دو خط صد در صد یکسان کشید. دست کم در حد مولکولی با هم تفاوت خواهند داشت. یکدست دیدن هر گروهی خطاست. باید بدانیم که اگر در یک گروه، کسی بد بود، کل آنرا بد نخوانیم.